MITY I LEGENDY

Plejady to siedem znanych z mitologii greckiej nimf, uchodzących za córki tytana Atlasa, który na swych barkach na rozkaz Zeusa dźwigał sklepienie niebieskie, i Okeanidy Plejone (lub Okeanidy Ajtry), czczonej jako opiekunka żeglarzy. Zgodnie z wolą Zeusa, siostry zostały umieszczone na nieboskłonie, dzięki czemu zyskały nieśmiertelność. Wszystkie były żonami bogów, wszystkie urodziły sławnych synów, a po chwalebnym życiu przeszły na sklepienie niebieskie, gdzie swoim zjawieniem się w maju zapowiadają wiosnę i czas bezpiecznej żeglugi.

Plejady to siedem znanych z mitologii greckiej nimf, uchodzących za córki tytana Atlasa, który na swych barkach na rozkaz Zeusa dźwigał sklepienie niebieskie, i Okeanidy Plejone (lub Okeanidy Ajtry), czczonej jako opiekunka żeglarzy. Zgodnie z wolą Zeusa, siostry zostały umieszczone na nieboskłonie, dzięki czemu zyskały nieśmiertelność. Wszystkie były żonami bogów, wszystkie urodziły sławnych synów, a po chwalebnym życiu przeszły na sklepienie niebieskie, gdzie swoim zjawieniem się w maju zapowiadają wiosnę i czas bezpiecznej żeglugi.

Przez tysiąclecia Plejady, uwiecznione w słynnej gromadzie gwiazd, były przedmiotem podziwu i fascynacji mieszkańców niemal każdego zakątka świata. Stały się przedmiotem licznych mitów i legend w prawie każdej kulturze. Opowieści o losach Siedmiu Sióstr najpierw przekazywano ustnie, później zaczęto je rozpowszechniać za pomocą poezji, muzyki i architektury, dzięki czemu mogły trafić do szerszego grona odbiorców. Mit Plejad poznali m.in.: Grecy, Aborygeni, rdzenni Amerykanie, Chińczycy, Egipcjanie, Persowie, Hindusi i Polinezyjczycy.

Plejady jako jedne z pierwszych gwiazd pojawiają się w literaturze. Pierwsza wzmianka na ich temat pochodzi z chińskich kronik z 2350 r. p.n.e. W Europie jako pierwsi napisali o nich: Hezjod w swoim poemacie (ok. 1000 r. p.n.e.) oraz Homer w Odysei i Iliady.

Nazwa Plejady pochodzi od greckich słów: peleiades ‘gołębice’ lub pleín ‘żeglować’. Według tradycji wywodzącej się z Beocji Zeus przemienił siostry w gołębice, by mogły uciec przed ścigającym je Orionem. Najpopularniejszy mit o Plejadach mówi, że zrozpaczone karą, jaką Zeus nałożył na ich ojca, popełniły samobójstwo i zostały przemienione w gwiazdy. Ich pojawienie się na niebie w maju (Latynowie je nazwali Vergiliae, od słowa ver – wiosna) było wskazówką dla żeglarzy, że właśnie rozpoczyna się sprzyjająca im pora roku. Kiedy gwiazdy znikały w listopadzie, był to znak że zaczyna się okres jesiennych burz, niebezpiecznych dla statków.

Ludzkość zawsze traktowała gwiazdozbiór Plejad jako punkt odniesienia. Żeglarze wykorzystywali go jako przyrząd do nawigacji, a rolnicy dzięki obecności lub nieobecności gwiazd na niebie wiedzieli, kiedy siać i zbierać plony. Zamieszkujące Nowy Meksyk plemię Zuni konstelację Plejad nazwało „Gwiazdami Siewnymi” – gdy każdej wiosny gwiazdy znikały z nocnego nieba, rolnicy wiedzieli, że nadszedł czas siewów. W niektórych kulturach wierzono, że Plejady są siedmioma matkami Ziemi.

Swoją popularność Plejady jako konstelacja zawdzięczają głównie temu, że można je swobodnie podziwiać nawet nieuzbrojonym okiem i to z każdego miejsca na Ziemi. A zatem tak samo dobrze widać je z bieguna północnego, co z najbardziej wysuniętego na południe punktu kuli ziemskiej. Zarówno w mitach, jak i nauce Plejady są uważane za rodzeństwo. Współcześni astronomowie zgodnie twierdzą, że wchodzące w skład konstelacji gwiazdy powstały około 100 milionów lat temu z tego samego obłoku gazu i pyłu. Co ciekawe, Plejady świecą przeszło sto razy jaśniej niż Słońce.

W cyklu powieściowym „Siedem sióstr” losy tytułowych bohaterek są oparte głównie na mitologii greckiej, ale na całym świecie istnieje wiele wersji tego samego mitu.

Mitologia grecka
Mityczne Plejady to siedem sióstr:
• Maia
• Alcyone
• Asterope
• Celaeno
• Tajgete
• Elektra
• Merope.

Plejady, ze względu na ich związek z wodą, nazywano czasem również „Wodnymi Dziewczynami” lub „Lodowymi Pannami”. Łączono je nawet z nimfami morskimi zwanymi Okeanidami, te jednak były córkami tytana Okeanosa i tytanidy Tetydy.

Maja – najstarsza z sióstr, znana z wyjątkowej urody i samotniczego trybu życia. W mitologii greckiej przedstawiano Maję jako piękną, choć bardzo nieśmiałą kobietę, która najlepiej czuła się we własnym towarzystwie. Imię Maja po łacinie znaczy tyle co ‘matka’, w innych tłumaczeniach mówi się o ‘pielęgniarce’. Rzymianie uważali nimfę Maię za boginię wiosny. Ślad tego kultu widać również dziś, wystarczy spojrzeć na kalendarz i nazwę piątego miesiąca. Maia to ta z gwiazd, która przez wieki świeciła najjaśniej. Teraz jaśniej świeci gwiazda jej siostry, Alcyone. Zdaniem niektórych ta zmiana symbolizuje rywalizację, do której dochodziło między obiema siostrami.

Alcyone (Ally) – w mitologii greckiej uważano ją za przywódczynię. Podczas święta na jej cześć – gdy świat wypełniały: wszechobecna radość, dobrobyt i spokój, Alcyone obserwowała z uwagą Morze Śródziemne, dbając o żeglarzy, by bezpiecznie dotarli do przystani. Dziewczyna wiodła szczęśliwe życie u boku ukochanego męża, Ceyxa, króla Tesalii, będącego synem Fosforosa utożsamianego z Gwiazdą Poranną. Ich szczęście nie trwało jednak długo. Niewinny żart kochanków, którzy postanowili zabawić się, udając Herę i Zeusa, wzbudził złość najwyższego z bogów i skończył się tragedią. Ośmieszony gromowładny Zeus na zawsze postanowił rozdzielić szczęśliwe małżeństwo, dając im nauczkę. Podczas sztormu na morzu Zeus przewrócił łódź Ceyxa, który wpadł do wody, by już nigdy nie wypłynąć. Po tragedii zabity Ceyx ukazał się pogrążonej w żałobie Alcyone, ujawniając prawdę o swojej śmierci. Dziewczyna, nie mogąc poradzić sobie ze smutkiem, popełniła samobójstwo, ginąc w odmętach morza. Poruszony nieszczęściem obojga Zeus postanowił przemienić pechowych małżonków w zimorodki, które budują swoje gniazda nad morzem.

Asterope (Star) – greckie imię Asterope oznacza gwiazdę. W kulturze zwykło się przedstawiać tę nimfę jako najsłabszą z sióstr, prawdopodobnie dlatego, że jej gwiazda świeci znacznie słabiej niż gwiazdy pozostałych sióstr. Ze związku z Aresem, bogiem wojny, miała syna Ojnomaosa, późniejszego króla Pisy w Elidzie. Niektóre źródła podają, że Asterope w rzeczywistości była nie matką, a żoną Ojnomaosa, z którym miała potomstwo.

Celaeno (Ce-Ce) – Celaeno powszechnie tłumaczy się jako ‘melon’ lub ‘ciemnolicy’. Podobnie jak Asterope Celaeno jest tą Plejadą, której gwiazda świeci najsłabiej. Wynika to prawdopodobnie z tego, że Asterope została trafiona piorunem rzuconym przez Teona Młodzszego. Celaeno miała wielu synów. Wiadomo o Lykosie, Nycteusie, Eurytusie, Lykaonie, będących synami Posejdona, boga mórz, żeglarzy i rybaków, a także o Chimaereusie i Lykosie, będących synami Prometeusza, tytana, który pozwolił ludziom poznać ogień, czym bardzo rozzłościł Zeusa, który potem srogo go za to ukarał.

Tajgete (Tiggy) – w mitologii greckiej nimfa góry Tajget w Lakonii, która podobnie jak Maja wiodła samotne życie, ciesząc się swoją niezależnością. Tajgete podobała się Zeusowi, który próbował ją uwieść. Zanim jednak mu się to udało, płochliwą nimfę przed ciskającym gromami Zeusem obroniła Artemida, bogini łowów zwierząt, lasów, gór, i roślinności, która przemieniła ją w łanię, dzięki czemu udało jej się uciec przed szalonym kochankiem. Kiedy nimfa odzyskała ludzką postać, z wdzięczności poświęciła Artemidzie łanię kerynejską o złotych rogach i brązowych racicach. O względy Tajgete bezskutecznie zabiegał również boski posłaniec, Hermes. Niektóre źródła podają, że z Zeusem, któremu uległa w omdleniu, miała syna Lakedajmona.

Elektra – uważana za trzecią z najjaśniejszych gwiazd, urodziła trzech synów: Dardanosa (ze związku z bogiem Zeusem), założyciela królewskiej dynastii w Troi, Jazjona i Emationa. Niektóre źródła podają, że Elektra jest „zaginioną Plejadą”, po tym jak przepadła bez wieści pod upadku Troi i śmierci Dardanosa.

Merope (Zaginiona Siostra) – ze swoim mężem, królem Syzyfem, ukaranym przez bogów wieczną i bezużyteczną pracą polegającą na wtaczaniu na szczyt ogromnej góry głazu, który tuż przed wierzchołkiem zawsze wymykał mu się z rąk i staczał w dół, miała syna Glaukosa. Merope została odkryta przez astronomów najpóźniej, ponieważ nie było jej widać gołym okiem. Jako jedyna z Plejad związała się bowiem ze śmiertelnikiem, dlatego też, przemieniona w gwiazdę, świeci w gromadzie Plejad najsłabiej. To ponoć efekt hańby, którą okryła się po zawarciu małżeństwa z Syzyfem. Inni twierdzą, że powodem wstydu Merope była kryminalna przeszłość jej ukochanego.

Legendy aborygeńskie
Rdzenni mieszkańcy Terytorium Północnego Siedem Sióstr nazywają Yunggarmurra Water Girls. Aborygeni wierzą, że gwiazdy wchodzące w skład gromady są pokryte kryształową powłoką, dzięki czemu tak jasno świecą. W legendach aborygeńskich siostry są przedstawiane jako te, które znają sekret prawdziwej miłości pełnej magii. Ich ojciec, nazywany przez rdzennych mieszkańców Australii Dunia, został przemieniony w krokodyla. Przemiana ta podyktowana była jego kazirodczymi zapędami względem córek.

Indianie
W Ameryce Północnej Plejady zwykło się nazywać Siedmioma Gwiezdnymi Dziewczynami (ang. The Seven Star Girls). W Wyoming, niedaleko miejscowości Hulett we wschodniej części stanu, stoi mierząca 386 metrów, licząc od podstawy, skała powszechnie znana jako Wieża Diabła. Indianie nazywali ją zwykle Górą Niedźwiedzia lub Niedźwiedzią Jamą (Mateo Tipi). Jak głosi legenda, plemię Kiowa (plemię Indian zamieszkujące Wielką Równinę), przygotowując się do zimy, ruszyło na południe. Członkowie plemienia rozbili obóz nad strumieniem, nad którym mieszkało stado niedźwiedzi. Pewnego dnia siedem dziewcząt bawiło się nad strumieniem, gdy nagle zaskoczyły je niedźwiedzie, które ruszyły za nimi w pościg. Przerażone dziewczyny długo nie myśląc, wdrapały się na wysoką skałę, po czym zaczęły prosić Wielkiego Ducha, by uchronił je przed niechybną śmiercią. Wielki Duch wysłuchawszy ich rozpaczliwych błagań, sprawił, że skała urosła o kilkadziesiąt metrów. Pozostawione w dole niedźwiedzie w żaden sposób nie były w stanie ich dopaść, nie zamierzały się jednak poddać. Im wyżej się wdrapywały, pozostawiając na skale ślady swych pazurów, tym wyższa stawała się skała, która ostatecznie urosła tak bardzo, że dziewczynki były w stanie sięgnąć gwiazd.

Inne z indiańskich plemion, powszechnie znane pod nazwą Mono, zamieszkujące w górach Sierra Nevada, wierzyło w zupełnie inną wersję historii o Plejadach. Były one podobno kobietami mającymi obsesję na punkcie cebuli, którą non stop się zajadały. Ich rozwścieczeni mężowie, nie mogąc dłużej znosić nieprzyjemnego zapachu cebuli, postanowili wyrzucić żony ze swych domów. Skrucha żon wzruszyła osamotnionych mężów, którzy zapragnęli, by ich ukochane do nich wróciły. Rozpoczęli poszukiwania, niestety na próżno. Ich żony przybierając postać gwiazd, trafiły już bowiem na firmament.

Zamieszkujące prowincję Alberta w Kanadzie i stan Montana w Stanach Zjednoczonych plemiona zaliczane do Czarnych Stóp też miały swoje legendy. I to jak bardzo się różniące od pozostałych! Według nich gwiazdy były sierotami i to w dodatku płci męskiej! Osieroceni chłopcy zostali odrzuceni przez plemię, ale zdołali zaprzyjaźnić się z wilkami. Nie mogący poradzić sobie z ziemską samotnością chłopcy poprosili Wielkiego Ducha, by pozwolił im wspólnie pobawić się w niebie. Na pamiątkę ludzkiego okrucieństwa każdej nocy członkowie plemienia musieli wysłuchiwać powodującego gęsią skórkę wycia wilków.

Legendy hinduskie
Krittika – tym terminem określa się w Indiach Plejady. Są one uważane za żony Siedmiu Mędrców. Inne źródła podają, że są one matkami Murugana, boga wojny, który stworzył dla nich sześć różnych oblicz, po jednym dla każdej z nich.

Japonia
Co ciekawe, Japończycy konstelację Siedmiu Sióstr nazywają Subaru, co w języku japońskim oznacza plejady, które zostały uwiecznione w logo firmy produkującej samochody osobowe. W logo znajduje się jednak tylko 6 gwiazd, co oczywiście wiąże się z legendą o siódmej, zaginionej, siostrze. Japoński wyraz subaru znaczy również ‘zjednoczony, jedność’.